Acetylcholin là gì?
Trong cơ thể, acetylcholin (kí hiệu là ACh) được tổng hợp từ cholin coenzym A với sự xúc tác của cholin – acetyltransferase.
Acetylcholin là một base mạnh, tạo thành các muối dễ tan trong nước .
Sau khi tổng hợp, acetylcholin được lưu trữ trong các nang có ở ngọn dây cholinergic dưới thể phức hợp không có hoạt tính. Dưới ảnh hưởng của xung động thần kinh và của ion Ca++, acetylcholin được giải phóng ra dưới dạng tự do, đóng vai trò như một chất trung gian hóa học, tác dụng lên các receptor cholinergic ở màng sau xinap, rồi sau đó bị thuỷ phân mất hoạt tính rất nhanh dưới tác dụng của cholinesterase (ChE) để thành cholin (lại tham gia qua trình tổng hợp acetylcholin) và acid acetic.
Các loại cholinesterase:
Acetylcholinesterase hay cholinesterase thật (cholinesterase đặc hiệu), khu trú ở các nơron và bản vận động cơ vân làm mất tác dụng của acetylcholin trên các receptor.
– Butyryl cholinesterase, hay cholinesterse giả (cholinesterase không đặc hiệu, thấy nhiều trong huyết tương, gan, tế bào thần kinh đệm. Tác dụng sinh lý không quan trọng, chưa biết rõ. Quá trình tổng hợp acetylcholin bị ức chế bởi hemicholin. Độc tố của vi khuẩn botulinus ức chế qua trình giải phóng acetylcholin ra dạng tự do .
Cholin được nhập vào đầu tận cùng dây phó giao cảm bằng chất vận chuyển phụ thuộc Na +
Sau khi tổng hợp, ACh được lưu giữ trong các nang cùng với peptid (P) và ATP nhờ chất vận chuyển thứ hai (B). Dưới tác động của Ca 2+, ACh bị đẩy ra khỏi nang dự trữ vào khe xinap.
Tác dụng sinh lý của Ach:
Acetylcholin là chất dẫn truyền thần kinh có ở rất nhiều nơi trong cơ thể nên tác dụng khá phức tạp:
– Với liều thấp chủ yếu là tác dụng trên hậu hạch phó giao cảm (hệ muscarinic):
Làm chậm nhịp tim, làm giãn mạch, làm hạ huyết áp.
Tác động tăng nhu động ruột.
Gây Co thắt phế quản, gây cơn hen.
Gây Co thắt đồng tử.
Làm tăng tiết dịch, nước bọt và mồ hôi.
Atropin sẽ làm mất hoàn toàn những tác dụng này của ACh.
– Với liều cao và trên súc vật đã được tiêm trước bằng atropin sulfat để phong toả tác dụng trên hệ M, acetylcholin gây tác dụng giống tác dụng của nicotin: kích thích các hạch thực vật, tuỷ thượng thận (hệ N), làm tăng nhịp tim,gây co mạch, làm tăng huyết áp và gây kích thích hô hấp qua phản xạ xoang cảnh.
Vì Ach có amin bậc 4 nên acetylcholin không qua được hàng rào máu- não để vào được hệ thần kinh trung ương. Trong phòng thí nghiệm, nghiên cứu tác dụng trên thần kinh trung ương, phải tiêm acetylcholin trực tiếp vào não, nhưng nó cũng bị cholinesterase có rất nhiều trong thần kinh trung ương phá hủy nhanh làm mất tác dụng. Acetylcholin là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong hệ thống thần kinh trung ương, được tổng hợp và chuyển hóa ngay tại chỗ, có vai trò kích thích các yếu tố cảm thụ, tăng phản xạ tủy, làm giải phóng các hormon của tuyến yên, tác dụng trên vùng dưới đồi làm hạ thân nhiệt…
Các receptor của hệ cholinergic bao gồm:
Hệ Nicotinic, muscle (Nm), (N- cơ vân).
Hệ Nicotinic, nơron (Nn), (hạch thần kinh)
Hệ Hậu hạch phó giao cảm M1.
Hệ M2 (M4).
Hệ M3.
Áp dụng lâm sàng của ACh
Vì acetylcholin bị phá hủy rất nhanh trong cơ thể nên ít được dùng trong lâm sàng và bởi tính độc tính của nó. Chỉ dùng để làm giãn mạch trong bệnh Ray- nô (Raynaud- tím tái đầu chi) hoặc khi thấy có triệu chứng của các biểu hiện hoại tử.
