I.Đại cương

Vitamin A thuộc nhóm vitamin tan trong dầu có vai trò hết sức quan trọng đối với cơ thể đặc biệt là phụ nữ có thai trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Trong cơ thể vitamin A tồn tại dưới ba dạng chính là retinol , retinal và acid retinoic. Những chất này cần thiết cho quá trình phát triển , phân bào , chức năng miễn dịch của cơ thể trong đó vai trò quan trọng nhất đó là chức phận thị giác. Ngoài ra còn có tiền chất của vitamin A đó là caroten,người ta chia làm ba loại là α , β và Ƴ-caroten , trong đó β-caroten là chất có hoạt tính cao nhất.

II. Vai trò

-Vitamin A dưới dạng retinal tham gia vào chức phận thị giác , giữ gìn chức năng của tế bào biểu mô.Trong tối , retinal kết hợp với opsin tạo thành rhodopsin (sắc tố nhạy cảm với ánh sáng nằm ở võng mạc) , giúp võng mạc nhận được các tín hiệu ngay cả trong điều kiện bóng tối. Ngược lại ở ngoài ánh sáng rhodopsin bị phân hủy thành opxin và trans-retinal rồi vào máu chuyển thành trans-retinol. Khi mắt nghỉ vitamin a dần được phục hồi nhưng không hoàn toàn . Vì vậy nếu không bổ sung vitamin A cho cơ thể sẽ bị mắc bệnh quáng gà-bệnh giảm thị lực trong bóng tối.

– Vitamin A có vai trò trong phát triển cơ thể vì nó tham gia vào quá trình tăng trưởng và nhân lên của tế bào vì vậy vitamin A đặc biệt quan trọng trong sự phát triển của thai nhi trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.Những mô tế bào nhạy cảm  với vitamin A là da , đường hô hấp , tuyến nước bọt , mắt và cơ quan sinh sản. Khi thiếu vitamin A sẽ gây ra những bất thường về biệt hóa và cấu trúc của tế bào. Axit retinoic tham gia vào biệt hóa tế bào phôi thai từ những tế bào mầm thành những mô tế bào khác nhau như cơ , da , mô thần kinh và tuyến sinh dục. Ngoài ra axit retinoic còn tham gia tổng hợp những mucopolysaccarit là thành phần của mô sụn và xương. Vì vậy khi thiếu vitamin A làm trẻ chậm phát triển về chiều cao.

– Vitamin A tham gia vào sự thăng bằng và đổi mới biểu mô,nó duy trì tình trạng dinh dưỡng của các biểu mô, nó điều hòa hoạt động của các tuyến bã nhờn và tuyến mồ hôi , giúp cho quá trình tái tạo tổ chức và mau liền sẹo.

– Vitamin A cần thiết cho chức năng sinh sản , dưới dạng retinol nó tham gia vào quá trình tạo tinh trùng , phát triển các cơ quan sinh sản
– Tiền chất của vitamin A là β-caroten có mvai trò trong chức năng miễn dịch thong qua quá trình tác động tới đáp ứng miễn dịch thông qua tế bào lympho T. β-caroten cùng với vitamin E và vitamin C tạo thành bộ ba chống lão hóa cho cơ thể. Đặc biệt β-caroten có vai trò chống lại và ngăn ngừa ung thư nhờ vào quá trình oxy hóa các gốc tự do có hại trong cơ thể.

III. Hậu quả của thiếu vitamin A

– Khi thiếu vitamin A sẽ mắc bệnh quáng gà,cơ thể chậm lớn hệ xương kém phát triển,các biểu mô quá sản sừng hóa,giảm bài tiết các tuyến ngoại tiết như tuyến nước bọt,tuyến mồ hôi…Da khô , sừng hóa , khả năng bảo vệ cơ thể trước sự xâm nhập của vi khuẩn giảm

– Trẻ em bị thiếu vitamin A sẽ bị khô mắt , loét giác mạc cuối cùng có thể gây mù lòa. Trẻ dễ mắc một số bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy,viêm đường hô hấp,viêm đường tiết niệu những bệnh này kéo dài sẽ dẫn đến còi xương suy dinh dưỡng , trẻ chậm phát triển về thể chất và trí tuệ

– Bà mẹ mang thai bị thiếu vitamin A sinh con ra có thể có mắt không phát triển,sứt môi,thoát vị cơ hoành…phụ nữ tuổi sinh đẻ thiếu vitamin A làm cho quá trình rụng trứng không đều gây ra kinh nguyệt không đều.

IV.Nhu cầu và nguồn cung cấp

1. Nhu cầu vitamin A của cơ thể

Nhu cầu vitamin A được tính bằng đơn vị quốc tế (UI) mỗi UI=0.3 mcg retinol cũng có thể quy đổi retinol sang caroten 1 mcg retinol bằng 6 mg β-caroten , trẻ em dưới 1 tuổi cần 1500 UI/24h , trẻ 1-3 tuổi cần 2000 UI/24h, 3-6 tuổi cần 2300 UI/24h,6-10 tuổi cần 3500 UI/24, người trưởng thành là 5000 UI/24h, phụ nữ có thai cần 6000 UI/24h , cho con bú cần 8000 UI/24h

2.Nguồn cung cấp

   Vitamin A dưới dạng retinol chỉ có ở thực phẩm có nguồn gốc động vật đặc biệt là ở gan động vật vì gan là nơi dự trữ vitamin A của cơ thể nhiều nhất là trong gan cá thu. Trong rau quả chứa các tiền chất của vitamin A đặc biệt trong các loại có màu vàng và xanh như rau ngót,rau muống,các loại rau cải,các loại quả chín vàng như gấc, cà chua , đu đủ , xoài , chuối tiêu…

V. Hậu quả của thiếu vitamin A

Có vai trò quan trọng như vậy tuy nhiên khi quá liều vitamin a cũng gây ra hậu quả nghiêm trọng.Do là vitamin tan trong dầu nên việc thải trừ lượng dư thừa khó khăn hơn các vitamin tan trong nước.Triệu chứng của ngộ độc vitamin A cấp là buồn nôn , vàng da , dị ứng , đau đầu nhìn mờ nhẹ có thể gây chứng chán ăn , mệt mỏi uể oải, thay đổi tính tình.Liều ngộ độc cấp là 2500 UI/kg,liều ngộ độc mạn 4000 UI/kg/ngày trong 6-15 tháng. Các triệu chứng ngộ độc mạn là sốt,mệt mỏi , mất ngủ , giảm cân , xương dễ gãy , thiếu máu và tiêu chảy.

VI. Phòng thiếu vitamin A ở trẻ em ở cộng đồng

Cho trẻ từ 1-6 tuổi uống 200000 UI vitamin A cứ 3-6 tháng 1 lần . Trẻ từ 6 tháng đến dưới 1 tuổi hoặc trẻ lớn hơn nhưng có cân nặng dưới 8 kg uống 100000 UI cứ 3-6 tháng 1 lần . Bà mẹ cho con bú uống 200000 UI ngay sau khi đẻ hoặc 2 tháng đầu sau đẻ . Trẻ dưới 6 tháng tuổi nếu không được bú sữa mẹ cho uống liều 50000 UI