Chiết xuất dược liệu là phương pháp sử dụng dung môi để lấy các chất tan ra khỏi các mô thực vật( dược liệu). Sản phẩm thu được là một dung dịch của các chất hòa tan trong dung môi. Phần ung dịch này được gọi là dịch chiết. Có ba quá trình quan trọng xảy ra đồng thời trong chiết xuất là:
– Qúa trình hòa tan của chất tan vào dung môi.
– Quá trình khuyếch tán của chất tan trong dung môi.
– Sự dịch chuyển của các phân tử chất tan qua vách tế bào thực vật hay dược liệu.
Các yếu tố ảnh hưởng lên ba quá trình này là: bản chất của chất tan, dung môi, nhiệt độ, áp suất, cấu tạo của vách tế bào, kích thước tiểu phân bột dược liệu…Các yếu tố này sẽ quyết định chất lượng và hiệu quả của quá trình chiết xuất.
Nguyên liệu trước khi chiết xuất cần kiểm tra về mặt thực vật xem có đúng loài hay không, đôi khi còn đúng thứ hay chủng mà ta cần hay không. Cần ghi rõ địa điểm thu hái, thời gian thu hái. Tùy theo trường hợp mà thời vụ thu hái khác nhau để đảm bảo hoạt chất mong muốn có hàm lượng cao nhất. Dược liệu sau đó có thể được làm khô hoặc để tươi mà chiết. Nhiều hoạt chất rắn rất dễ bị biến đổi khi làm khô hoặc ngay khi còn tươi nếu không xử lý để diệt enzym. Kích thước bột dược liệu cũng là một yếu tố quan trọng có ảnh hưởng tới chất lượng và hiệu quả của quá trình chiết.
Khi chiết xuất dươc liệu, quá trình chiết xảy ra chủ yếu ở hai khu vực là: bên trong dược liệu và giữa các lớp dung môi. Trong đó, quá trình xảy ra bên trong dược liệu có ảnh hưởng quyết định đến hiệu quả chiết và phụ thuộc vào bản chất dược liệu (cấu trúc, tính chất lý hoá...). Các phương pháp chiết xuất thường tác động đến các yếu tố bên ngoài, nhằm đạt được hiệu quả chiết cao trong thời gian ngắn đối với mỗi loại dược liệu nhất định. Dưới đây là một số phương pháp chiết xuất thường gặp.
- Các bước tiến hành:
Phương pháp chiết này được thực hiện trong những thiết bị làm việc liên tục. ở đây dược liệu chiết và dung môi liên tục được đưa vào và chuyển động ngược chiều nhau trong thiết bị. Dược liệu di chuyển được trong thiết bị chiết là nhờ những cơ cấu vận chuyển khác nhau. Dịch chiết trước khi ra khỏi thiết bị được tiếp xúc với dược liệu mới nên dịch chiết thu được rất đậm đặc. Bã dược liệu trước khi ra khỏi thiết bị được tiếp xúc với dung môi mới nên bã dược liệu được chiết kiệt hoạt chất.
So với phương pháp chiết xuất gián đoạn thì phương pháp chiết xuất liên tục có những ưu nhược điểm sau:
- Ưu điểm của phương pháp:
– Năng suất cao, tiết kiệm được thời gian chiết.
– Không phải lao động thủ công nhiều (tháo bã, nạp dược liệu).
– Dịch chiết thu được rất đậm đặc.
– Hoạt chất được chiết kiệt.
– It tốn kém dung môi.
– Có thể tự động hoá, cơ giới hoá được quá trình chiết.
- Nhược điểm của phương pháp:
– Thiết bị có cấu tạo khá phức tạp, đắt tiền.
– Vận hành máy cũng phức tạp.
