Những thuốc thuộc nhóm digitalis có đặc điểm chung bao gồm:
+ Tất cả các thuốc này đều có nguồn gốc từ thực vật là các loài Digitalis, Strophantus
+ Cấu trúc hoá học của chúng gần giống nhau là đều có nhân steroid nối với vòng lacton không bão hòa ở cị trí C17, gọi là aglycon hoặc genin, có tác dụng chống suy tim. Vị trí C3 nối với một hoặc nhiều phân tử đường ( các ose), không có liên quan đến tác dụng dược lý nhưng ảnh hưởng đến dược động học của thuốc.
Hiện nay chỉ còn digoxin và digitoxin được dùng ở lâm sàng. Digitoxin khác digoxin là không có OH ở C12 vì thế nó ít tan trong nước hơn.
+ Các thuốc nhóm digitalis tác dụng trên tim theo cùng một cơ chế.
1, Tác dụng trên tim
Đây là tác dụng chủ yếu, digitalis làm tâm thu ngắn và mạnh, tâm trương dài ra, nhịp tim chậm lại. Nhờ đó, mà tim được nghỉ nhiều hơn, máu từ nhĩ vào thất ở thời kỳ tâm trương được nhiều hơn, cung lượng tim tăng, tăng nhu cầu oxy giảm. Do đó bệnh nhân đỡ khó thở hơn và nhịp hô hấp trở lại bình thường. Digitalis còn làm giảm dẫn truyền nội tại và tăng tính trợ của cơ tim nên nếu tim bị loạn nhịp, thuốc có thể làm đều nhịp tim trở lại.
- Cơ chế tác dụng của digitalis lên tim:
Các glycosid trợ tim đều ức chế các ATPase màng, là enzym cung cấp năng lượng cho “bơm Na+ – K+” của mọi tế bào hoạt động. “Bơm” này có vai trò rất quan trọng trong khử cực màng tế bào, do đẩy 3 ion Na+ ra để trao đổi với 2 ion K+ vào bên trong tế bào. Tác dụng của glycosid phụ thuộc vào tính nhạy cảm của ATPase tại từng mô. Trên người, cơ tim nhạy cảm nhất, chính vì vậy mà với liều điều trị, glycosid có tác dụng trước hết là trên tim.
Khi bơm ATPase bị ức chế, nồng độ Na+ trong tế bào tăng sẽ ảnh hưởng đến một hệ thống khác, hệ thống trao đổi Na+ – Ca++. Bình thường, hệ thống này sau mỗi hiệu thế hoạt động sẽ đẩy 1 ion Ca++ và nhập 4 ion Na+ vào tế bào. Dưới tác dụng của các glycosid, nồng độ Na + trong tế bào sẽ tăng cản trở sự trao đổi này và làm nồng độ Ca ++ trong tế bào tăng cao, gây tăng lực co bóp của cơ tim, vì ion Ca++ có vai trò hoạt hóa myosin – ATPase để cung cấp năng lượng cho sự co cơ (các sợi actin trượt trên sợi myosin).
Sau cơ tim thì ATPase của các tế bào nhận cảm áp lực của cung động mạch chủ và xoang động mạch cảnh cũng rất nhạy cảm với glycosid. Khi các ATPase bị ức chế, tần số phóng “xung tác giảm áp” hướng tâm tăng, kích thích trung tâm phó giao cảm và làm giảm trương lực giao cảm sẽ làm tim đập chậm lại và làm giảm dẫn truyền nhĩ – thất.
2, Các tác dụng khác
Tác dụng trên thận: các digitalis làm tăng thải nước và muối nên làm giảm phù do suy tim.
- Cơ chế của tác dụng này là một mặt, digitalis làm tăng cung lượng tim, nên nước qua cầu thận cũng tăng; mặt khác, thuốc này ức chế ATPase ở màng tế bào ống thận làm giảm tái hấp thu natri và nước.
Tác dụng trên cơ trơn: với liều độc, ATPase của “bơm” Na + – K+ sẽ bị ức chế, nồng độ Ca++ trong tế bào thành ruột tăng làm tăng sự co bóp cơ trơn dạ dày, ruột (nôn, đi lỏng), co thắt khí quản, tử cung (có thể gây xảy thai).
– Tác dụng trên mô thần kinh: các digitalis kích thích trực tiếp trung tâm nôn ở sàn não thất 4 và do phản xạ từ xoang cảnh, quai động mạch chủ.
