I. Đại cương và định nghĩa

Viêm phế quản cấp là tình trạng viêm nhiễm niêm mạc của phế quản lớn và phế quản trung bình, khi viêm nhiễm cả khí quản thì gọi là viêm phí – phế quản. Viêm phế quản cấp có thể xảy ea ở bất kì lứa tuổi nào nhưng nhiều nhất là trẻ em và người già.

Bệnh hay xảy ra về mùa lạnh và đầu mùa xuân. Triệu chứng lâm sàng chính là ho và khạc đờm nhầy – mủ. Bệnh tiến triển lành tính sau khi khỏi không để lại di chứng.

Viêm phế quản là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng làm nhiều người phải nghỉ việc hoặc nghỉ học đi khám bệnh và dùng các thuốc kháng sinh.

II. Nguyên nhân

1. Viêm phế quản cấp do virus

Viêm phế quản cấp do virus chiếm tới 50 đến 90% các trường hợp viêm phế quản cấp.

2. Viêm phế quản cấp do vi khuẩn

Viêm phế quản cấp do vi khuẩn ít gặp hơn các trường hợp viêm phế quản cấp do virus. Trong số các vi khuẩn gây viêm phế quản cấp thường gặp nhất là các vi khuẩn trong tế bào như Mycoplasma, Chlamydiae, các vi khuẩn gây mủ hiếm gặp hơn.

3. Hít phải khói thuốc lá, chlore, amoniac, acid, dung môi công nghiệp, hơi độc chiến tranh.

4. Yếu tố dị ứng

Viêm phế quản cấp xảy ra ở trẻ con giống như cơn hen phế quản, viêm phế quản cấp cũng hay xảy ra trên người hen, mày đay, phù Quinck.

5. Yếu tố thuận lợi

• Thay đổi thời tiết, nhiễm lạnh đột ngột.
• Cơ thể suy mòn, còi xương, suy dinh dưỡng ở trẻ em, suy giảm miễn dịch.
• Ứ đọng phỏi so suy tim.
• Các bệnh của phổi như lao phổi và ung thu phổi.
• Môi trường sống ẩm thấp nhiều khói bụi.

III. Triệu chứng

Viêm phế quản cấp di virus bắt đầu điển hình bằng viên long đường hô hấp trên với hắt hơi, sổ mũi và/hoặc viên mũi họng. Tổn thương viêm lan xuống đường hô hấp dưới biểu hiện trước tiên bằng ho khan, ho từng cơn, ho ông ổng và đau. Đây là lúc bệnh toàn phát gồm 2 giai đoạn:

1. Gai đoạn khô

Bệnh nhân thường có cảm giác rát bỏng sau xương ức liên quan đến viêm khí phế quản, cảm giác này tăng lên khi ho, đau ngực nguồn gốc do cơ vì ho liên tục. Ho khan, có khi ông ổng, ho từng cơn, khản tiếng.

Triệu chứng toàn thân: thường sốt vừa, khoảng 38 độ C. Nhức đầu, mệt mỏi, đau mình mẩy, biếng ăn. Khám phổi lúc đầu bình thường, sau có thể thấy rải rác có ran rít và ran ngáy. Giai đoạn này kéo dài 3-4 ngày thì chuyển sang giai đoạn ướt.

2. Giai đoạn ướt

Cảm giác đau rát bỏng sau xương ức giảm dần rồi hết hẳn, khó thở nhẹ, ho khạc đờm nhầy, đờm nhầy máu hoặc đờm vàng – mủ. Nghe phổi có thể ran ngáy và ran ẩm, gõ không thấy vùng đục. Gian đoạn này kéo dài 4-5 ngày và khoảng 10 ngày thì khỏi hẳn. Ở một số thường hợp ho khan kéo dài nhiều tuần lế (tăng tính phản ứng phế quản sau nhiễm trùng). Đôi khi bệnh bắt đầu một các rầm rộ: sốt cao, ho nhiều, ho ra máu… Nếu ở người lớn tuổi nghiện thuốc lá có ho ra máu cần chú ý tìm ung thư phế quản bằng cách soi phế quản kể cả trong trường hợp X quang không có biểu hiện gì rõ rệt. Dấu hiệu X quang: trong viêm phế quản cấp thường không có vì đặc biệt, có thể thấy thành phế quản dày.

Xét nghiệm: công thức bạch cầu và máu lắng tăng vừa phải. Cấy đờm: lấy nhiều loại vi khuẩn nhưng ít có giá trị để chẩn đoán và thông thường không có chỉ định làm xét nghiệm này.

IV. Chẩn đoán

1. Chẩn đoán xác định dựa vào

1.1. Triệu chứng của viêm đường hô hấp trên

• Nhẹ: Viêm họng đỏ, chảy nước mũi
• Nặng: viêm mũi mủ, viêm xoang, viên amidan, viêm tai giữa.

1.2. Triệu chứng của viêm đường hô hấp dưới

• Nhẹ: ho, khàn tiếng, thở khò khè và dấu hiệu của viêm đường hô hấp trên, nghe phổi có thể ran ngáy, ran rít.
• Nặng: Ngoài những triệu chứng trên, khó thở rõ rệt, co kéo lồng ngực, tím, nhịp thở thanh lên 30 lần/phút. Nghe phổi có ran rít, ran bọ ở vùng đáy phổi phía sau lưng.

2. Chẩn đoán phân biệt

• Ở trẻ em nếu triệu chứng viêm phế quản kéo dài, cần nghĩ đến hạch ở trung thất, chèn ép phế quản, dị vật phế quản hoặc giãn phế quản.
• Ở người lớn: nhiều bệnh phổi có biểu hiện viêm phế quản như: lao phổi với hang lao đổ vào phế quản, bệnh bụi phổi, ung thư phổi. Không nghĩ đến viên phế quản nếu triệu chứng nghe phổi chỉ ở một bên.
• Ứ đọng ở phổi trong trường hợp suy tim (có triệu chứng suy tim).
• Hen phế quản tăng tiết dịch: sau cơn hen thì hết các triệu chứng.